Stichting Spoorverleden Drachten



Spoorverleden Drachten: hoe de tram en de trein opkwamen en weer verdwenen.

De tram (1884-1948)

Op 18 augustus 1884 opende de NTM (Nederlandse Tramweg Maatschappij) de tramverbinding van Drachten - via Beetsterzwaag en Gorredijk - naar Heerenveen. Het tramstation in Drachten stond ongeveer op de plek waar nu het voorplein van Schouwburg De Lawei is. Op de onderstaande foto is het tramstation te zien (Bron: Smelne's Erfskip).



Op 29 mei 1896 werd de tramlijn Drachten - Opeinde - Nijega - Suameer - Bergumerdam in gebruik genomen. Het station bleef voorlopig in Drachten Zuid. De tramrails waren door de huidige Zuider- en Noorderbuurt aangelegd, waartoe de houten hoofdbrug moest worden vervangen door een nieuwe ijzeren brug. Op de foto hieronder is een tram te zien op de brug tussen de Noorder- en Zuiderbuurt over de Drachtstervaart.



De tramlijn tussen Drachten en Groningen (langs de Folgerster Loane, richting Marum en zo verder) werd op 1 oktober 1913 in gebruik genomen. Dit ging gepaard met de bouw van een geheel nieuw spoorcomplex op de hoek van de huidige Stationsweg en Ringweg aan de noordkant van Drachten. Dat complex bestond uit een stationsgebouw, rangeerterreinen, werkplaatsen en op- en overslagruimte. Het stationsgebouw met bijbehorende voorzieningen in Zuid Drachten werd daardoor overbodig. Op de ansichtkaart hieronder is het hele complex goed te zien (Bron: Smelne's Erfskip).



Daarmee was Drachten een echt spoorwegknooppunt met lijnen richting Veenwouden, Groningen en Heerenveen. Op de onderstaande tekening (Bron: NTM-website van Wytze Wijbenga) is het omvangrijke emplacement van Drachten goed te zien.



In Drachten heeft sedert 1913 gedurende enige tijd een gemeentelijke goederentram gereden, op een stukje spoorrails dat was aangelegd in de Oudeweg tussen het toenmalige veemarktterrein en het spoor in de Noorderbuurt. Na een jaar heeft de NTM de exploitatie van dat stukje spoor van de gemeente overgenomen. De tramverbindingen waren aanvankelijk vooral voor personenvervoer. In de loop der tijd kreeg het goederenvervoer meer betekenis.

Het tramvervoer bleek niet opgewassen te zijn tegen met name de opkomende concurrentie van de auto, vrachtauto en bus. Overal in Friesland werden de tramverbindingen opgeheven. Met ingang van de winterdienst van 1947, op 5 oktober, werden de tramdiensten Drachten - Heerenveen en Drachten - Bergum gestaakt. Daarmee was Drachten helaas geen spoorwegknooppunt meer.

Alleen de lijn Drachten - Groningen bleef in bedrijf, omdat de NTM geen vergunning kon krijgen voor een vervangende dienst per autobus. De reden daarvan was dat de NTM dan door het verzorgingsgebied van Elema Stollenga's Autobusdiensten ESA zou moeten rijden en dat bleek niet mogelijk. Uiteindelijk kwam op 8 mei 1948 een definitief einde aan de officiële tramwegexplotatie door de NTM. Op die dag vertrok de laatste personentram van station Drachten Noord naar Groningen.

De goederentrein (1948-1985)

De lijn Groningen-Drachten bleef evenwel in gebruik voor goederenvervoer door de NS in opdracht van de NTM. Aangezien het station in Drachten Noord te ver van het industrieterrein lang, werd in 1952 overeenstemming bereikt tussen de NTM en de gemeente Smallingerland om de spoorbaan te verlengen vanaf de Folgeren naar de omgeving van de Noorderhogeweg. Daar kwam een spooremplaccement op de hoek met De Lange West. De rails liepen door tot op het bedrijfsterrein van Philips. Op de kaarten hieronder zijn de sporen in en om Drachten goed te zien.





De eerste goederentrein over het nieuwe spoorlijntje reed echter pas op 3 januari 1957. Hieronder is een foto van de openingstrein te zien die werd getrokken door een locomotief van de serie 450 (Bron: archief Wim Hoekema).

.

Op 13 juni 1956 gaf de Minister van Verkeer en Waterstaat toestemming om de lijn over te dragen naar de NS. De goederendienst Groningen-Drachten werd daarmee een volledige NS-dienst. Op 3 januari 1957 werd dus de nieuwe spoorlijn vanaf de Folgeren naar De Lange West geopend. Daardoor kon het stukje goederenspoor (en voormalige NTM-lijn) tussen de Folgeren en station Noord aan de Stationsweg worden opgebroken. Op de kaarten hieronder zijn de spoortkaarten van 1965 en 1985 voor de lijn Groningen-Drachten schematisch weergegeven (Bron: Website Sporenplan).





Toen eind zestiger jaren aan de westzijde van de Noorderhogeweg een bij Philips in gebruik genomen veem was gerealiseerd, werd het spoor tot in dat gebouw doorgetrokken. De locs van de serie 450 bleven tot eind jaren zestig rijden. Daarna kwamen de "bakkie's" van de serie 600 in Drachten. Op de foto hieronder is Bakkie 615 met een goederentrein op het emplacement aan de Noorderhogeweg in Drachten te zien. Op deze plek is nu de McDonalds gevestigd. De foto is genomen op 25 juli 1973 en komt uit het archief van Wim Hoekema.



Naast de eerder genoemde serie's 450 en 600 kwamen later in de jaren zeventig de heerlijk ronkende serie 2400/2500 naar Drachten. Deze zwaardere machines konden de steeds korter wordende goederentreinen, die in de laatste jaren bijna alleen voor de Philips reden, met gemak trekken. Op de foto van 24 augustus 1977 (Bron: archief van Wim Hoekema) die hieronder is te zien, rijdt de goederentrein Groningen-Drachten met aan kop de 2409 langs de Folgeralaan tussen Rottevalle/Drachtstercompagnie en Drachten vlak voor het viaduct in de Wäldwei.



Nadat al eerder 1 juni 1984 als sluitingsdatum werd genoemd, werd dan uiteindelijk toch gekozen voor sluiting van de goederenspoorlijn Groningen-Drachten op 2 juni 1985. Op 26 april 1985 eindigde Philips het goederenvervoer per spoor en daarmee kwam een einde aan het treinverkeer naar Drachten. Er werden op 27 en 30 april nog afscheidsritten gereden met Wadlopers (3208, 3210, 3212 en 3231).

De allerlaatste rit naar Drachten had wel een hele bijzondere reden. De NS had besloten dat er volgens schema een sproeitrein moest rijden voor het bestrijden van onkruid. Deze trein, die werd gereden door een rangeerloc van het type 200/300 ("Sik"), deed het hele traject aan en bereikte uiteindelijk ook Drachten. Een totaal overbodige rit, omdat twee jaar later de rails al werden verwijderd. De laatste spoorrails verdwenen in 1987 uit de gemeente Smallingerland en Drachten. Daarmee kwam helaas na ruim een eeuw een einde aan de spoorgeschiedenis van Drachten.

Tramlijnen en lokaalspoorlijnen in Fryslân(1880-1995)

Op de onderstaande afbeelding (Bron: NTM-website van Wytze Wijbenga) is het omvangrijke tramnet van de NTM in Fryslân en delen van Groningen, Drenthe en Overijssel in 1944 goed te zien.



Daarnaast waren er ook nog lokaalspoorlijnen van de NFLS (Noord-Friesche Lokaalspoormaatschappij), zoals Leeuwarden-Stiens-Dokkum en Stiens-Tzummarum. Op de kaart hieronder (Bron: NTM-website van Wytze Wijbenga) uit 1915 is het omvangrijke spoorwegnet, bestaande uit hoofdspoorlijnen (rood), lokaalspoorlijnen (zwart) en tramlijnen (bloklijn) in Fryslân te zien.



De NS heeft nog geruime tijd met goederentreinen gereden op de voor het personenverkeer gesloten lokaalspoorlijnen en tramlijnen. Het gaat om de volgende lijnen met tussen haakjes de datum van beëindiging van het goederentreinverkeer:

- Minnertsga-Tzummarum: voormalige NFLS-lokaalspoorlijn (7 december 1961);
- Steenwijk-Gorredijk (30 september 1962);
- Berlikum-Mooie Paal: voormalige NTM-tramlijn (4 mei 1966);
- Sneek-Bolsward: voormalige NTM-tramlijn (28 juni 1968);
- Heerenveen-Joure-Lemmer: voormalige NTM-tramlijn (10 juni 1968);
- Stiens-Minnertsga: voormalige NFLS-lokaalspoorlijn (27 september 1971);
- Holwerd-Dokkum: voormalige NFLS-lokaalspoorlijn (1973);
- Stiens-Holwerd: voormalige NFLS-lokaalspoorlijn (1975);
- Groningen-Drachten: voormalige NTM-tramlijn (2 juni 1985);
- Leeuwarden-Stiens voormalige NFLS-lokaalspoorlijn (1995).

Met de sluiting van de spoorlijn Leeuwarden-Stiens in 1995 kwam helaas een einde aan het lokale spoorvervoer in Fryslân. Alles wat rest voor de treinenspotter anno 2014 zijn de Koplopers en Regiorunners van de NS op de spoorlijn Leeuwarden-Zwolle en de Spurts van Arriva op de lijnen Leeuwarden-Groningen, Leeuwarden-Harlingen en Leeuwarden-Stavoren.

Bronnen: P. van Schaik: brochure "Drachten en de spoorwegen"; J.J. Tiedema en J.J. Buikstra: "Friesland rond per tram, geschiedenis van de Nederlandsche Tramweg Maatschappij 1880-1948".

Terug naar boven

© Date Jan de Vries